Tayvan'daki Keelung Sanat Müzesi'nde bir temizlik görevlisinin “kirli ayna” sandığı sanat eserini silmesiyle yaşanan olay, sanat dünyasında tartışma yarattı. Ünlü sanatçı Chen Sung-chih’in 40 yıl önce yarattığı “Inverted Syntax-16” isimli eser, bir anda temizlik kazasının merkezine oturdu.
Eser sandığı gibi kirli miydi, yoksa zaten öyle mi olmalıydı?
Tayvan’ın Keelung kentindeki sanat müzesi, bu hafta sıra dışı bir olayla gündeme geldi. Sanatçısı Chen Sung-chih tarafından 1980’lerde tasarlanan “Inverted Syntax-16” isimli eser, temizlik görevlisinin müdahalesiyle adeta yok oldu. Dışarıdan bakıldığında sıradan, hatta bakımsız bir aynayı andıran bu eser, aslında yılların tozunu ve lekesini taşıyan, oldukça sembolik bir sanat çalışmasıydı.
Eser, düz bir tahta parçası üzerine yerleştirilen aynadan ve onun üzerindeki zamanla biriken doğal izlerden oluşuyordu. Ancak temizlik görevlisi, eserin bir sanat parçası değil, bakımı ihmal edilmiş bir ayna olduğunu düşündü. Sonuç? 40 yıl boyunca biriken o sembolik toz tabakası, birkaç parça tuvalet kâğıdıyla silindi ve eser geri döndürülemez şekilde zarar gördü.
“Toz” bu eserin tam kalbiydi: Temizlik, sembolü yok etti
Chen Sung-chih’in bu eseri sıradan bir “kirli ayna” değildi. Sanatçının açıklamasına göre eserdeki leke ve tozlar; modern toplumun, özellikle de orta sınıfın çarpıtılmış benlik algısını ve kültürel bulanıklığını simgeliyordu. Kısacası o kirli gibi görünen yüzey, eserin asıl anlamını taşıyordu.
Temizlik görevlisinin bu detaylardan haberi yoktu. Gözüne “bakımsız bir cam parçası” gibi görünen bu iş, kısa sürede temizlenmesi gereken bir yüzey haline geldi. Sildiği anda sadece tozları değil, eserin ruhunu da silmiş oldu.
Müze görevlileri olaya tanıklık etti ancak iş işten geçmişti. O sembolik katman, o 40 yıllık iz artık yoktu.
Müze resmen özür diledi, ama sanat eseri geri gelmedi
Olay sonrası Keelung Kültür ve Turizm Bürosu devreye girdi. Hem sanatçının hem de kamuoyunun tepkisini yumuşatmak için sanatçı Chen Sung-chih’ten resmi olarak özür dilendi. Aynı zamanda, yaşanan zararın tazmin edilmesi gerektiği de açıklandı. Eserin bulunduğu sergi alanı geçici olarak kapatıldı.
“Inverted Syntax-16” adlı eser, “We Are Me” isimli geniş kapsamlı serginin bir parçasıydı. Bu sergi, yapı malzemeleri ve ev eşyalarıyla oluşturulmuş farklı çalışmaları bir araya getiriyordu. Dolayısıyla söz konusu eser, zaten sıradışı yapısıyla öne çıkan bir işti. Şimdi ise beklenmedik bir olayla tarihe geçti.
Yeni bir anlam mı doğdu, yoksa sanat yok mu oldu?
Sanat camiasında bu olay geniş yankı uyandırdı. Bazı sanat eleştirmenleri, yaşanan kazanın aslında eserin anlamını daha da derinleştirdiğini savundu. Onlara göre bu kaza, tam da eserin anlatmak istediği şeyi – yani kültürel algıların ne kadar kolay silinebildiğini – fiilen göstermiş oldu.
“Artık bu eser, temizlikle yok edilen bir sembol olmanın ötesine geçti” diyen eleştirmenler, müzenin bu haliyle bırakmasını ve eserin “yaşanmışlıkla” korunmasını önerdi. Kimi sanatçılar da temizlik görevlisinin müdahalesini yeni bir performans sanatı örneği olarak yorumladı.
Yani ironik bir şekilde, eserin silinmesiyle birlikte ona yepyeni bir anlam katılmış oldu. Belki de bu müdahale, eserin kaderinde zaten vardı.
Bu olaydan sonra müzeler ne yapmalı?
Sanatın dokunulmazlığı uzun zamandır tartışılan bir konu. Ancak bu olay, özellikle çağdaş sanat eserlerinin daha iyi korunması ve tanıtılması gerektiğini gözler önüne serdi. Temizlik görevlisinin iyi niyetli ama geri dönülmez eylemi, müzelerin sadece fiziksel değil, kavramsal anlamda da daha açık ve net bilgilendirme yapmalarının önemini ortaya koydu.
Bu gibi eserler hakkında daha görünür uyarılar, bilgilendirici panolar ya da görevli personelin bilinçlendirilmesi gibi önlemler, gelecekte benzer kazaların önüne geçebilir. Sanatın birikimi bazen tozla, bazen de zamanla oluşur. Ancak o birikimi anlamadan yapılan her müdahale, geri dönüşü olmayan sonuçlar doğurabilir.
